Highway to frog („Żabie drogi” Małgorzata Kaliszewska)

Czytanie dziecku starych książeczek można niekiedy porównać do pracy archeologa. Może nie od razu takiego jak Indiana Jones (bo czytelnicze odkrycia trudno porównać do zdobywania Arki Przymierza albo Świętego Graala), ale zawsze. Dla mnie ta „książeczkowa archeologia” polega na odnajdywaniu tematów, motywów i rysunków, które dzisiaj z różnych przyczyn, musiałyby zostać zrealizowane w zupełnie inny sposób albo nie zostałyby zrealizowane w ogóle.

Żabie drogi, Małgorzata Kaliszewska, il. Jerzy Flisak. WKiŁ 1991

Tylko czy określenie „stara książeczka” w stosunku do „Żabich dróg” Małgorzaty Kaliszewskiej jest właściwe? Wszak ukazała się w 1991 roku, już po przełomie. No tak, ale to jednak 23 lata temu, więc chyba stara... Jakkolwiek do sprawy podchodzić mówię o czasach kiedy polska literatura dla dzieci szukała nowej drogi w gospodarce wolnorynkowej. Obserwowaliśmy niekontrolowany zalew rynku wydawnictwami do tej pory nad Wisłą niedostępnymi a więc: kolorowymi, błyszczącymi, pachnącymi, w których pojawiali się bohaterowie z zagranicznych kreskówek. Niestety szedł za tym spadek poziomu dopuszczanych do druku ilustracji i tekstów. Wydawnicza epoka łapu-capu. Dzisiaj chyba już minęła, aczkolwiek patrząc na półki w księgarniach wydaje mi się, że wciąż jeszcze działają jej wierni apologeci. I kto wie czy książeczka Kaliszewskiej nie jest trochę tego bałaganu ofiarą? Na dobrą sprawę nie wiadomo kiedy została złożona do drukarni (może jeszcze za PRL?), bo poza tym, że na okładce brak już informacji o nakładzie, wygląda zupełnie jak wydawnictwo z okresu Polski Ludowej (na dodatek zilustrował ją Jerzy Flisak, który w latach 80. stworzył dużo obrazków do książek dziecięcych i jakoś mi się z tymi latami kojarzy). Została wydana w cyklu „Czerwone-Zielone”, jak czytamy na okładce: „Książeczki z cyklu C-Z są przeznaczone dla dzieci w wieku przedszkolnym, które pod opieką dorosłych zaczynają poznawać przepisy ruchu drogowego”.

Polska wieś z początku lat 90. XX w., wyeksponowanie budynku kościoła także coś mówi o czasie wydania...

„Żabie drogi” ukazały się w oficynie Wydawnictwa Komunikacji i Łączności (wtedy jeszcze państwowej), dzisiaj znanej przede wszystkim z poradników samochodowych „Sam naprawiam”. Jak można dowiedzieć się ze strony internetowej wydawnictwa: pierwsze publikacje z „wychowania komunikacyjnego” dla dzieci i młodzieży zaczęto wydawać tam już w 1959 roku.

Rozpoznawanie znaków jest fajne:)

Głównym celem powstania tej książeczki było zaznajamianie dzieci ze znakami drogowymi. I trzeba przyznać, że w przypadku Kostka cel ten został w pełni osiągnięty. Ogląda, rozpoznaje, ma radochę. Ktoś jednak widać nie chciał, aby wydawnictwo to było li tylko tablicą znaków drogowych, dołożono więc do tych znaków historyjkę.

Pierwszoplanowymi bohaterkami tego rymowanego, niedługiego wierszyka (na początku czterowersowa zwrotka rozbita została aż na 6 stron!) są żaby, zamieszkujące zaciszny staw położony obok równie zacisznej a dodatkowo malowniczej wsi. Oto pewnego dnia sympatyczne płazy w pobliżu swojego miejsca zamieszkania wyczuwają smród i słyszą hałas. Zupełnie nie wiedzą z czym mają do czynienia (nawet stojąc obok piramidy ułożonej z kostki brukowej), całą rzecz objaśnia im dopiero światowiec pan Bocian (jak na intelektualistę przystało nosi okulary) – otóż obok wsi budują drogę, kładą bruk a na nim asfalt.

Technologia nieco przestarzała, jednak co asfalt to asfalt

Dlaczego budują? Przyczyn jest wiele: dlatego, że chłop nie może bezpiecznie dowieźć mleka do spółdzielni, bo ludzie nie chcą chodzić pieszo, koń zrobił się niemodny i coraz więcej jest posiadaczy samochodów. Tymczasem budowa spowoduje, że pojawi się gładki asfalt, ale także chodniki, sygnalizacja, wszystko ładnie pięknie – tylko czy w Polsce w ogóle budowano wtedy jakieś drogi? Zapewne jakieś tak. Niemniej wszystko to rozgrywa się w czasach, kiedy było sporo większych problemów niż budowa dróg, jeszcze przed epoką fetyszyzacji autostrad przez kolejne polskie rządy i przede wszystkim w czasach, kiedy nie przejmowano się żabami (przynajmniej oficjalnie). Rospuda miała dopiero nadejść... Dlatego cała ta historia pomimo pozorów realizmu, tak naprawdę jest dla mnie czystą fantastyką literacką.

Bocian-intelektualista nie zjada żab, lecz je naucza

Druga sprawa to widoczne jeszcze w tym wierszyku zauroczenie cywilizacją, przemysłem, unowocześnieniem (pisałem o tym przy okazji „Orzeszka” Sikiryckiego). Sztandar partii został zdarty, ale jej hasła pozostały. A zatem pan Bocian opowiada jak to będzie pięknie a żaby zastanawiają się czy kilku podobnych udogodnień nie zastosować u siebie np. sygnalizacji przeciw-bocianowej? Znaczy jedna się zastanawia a druga przezornie ją poucza (zupełnie jakby się przeniosła z bajki Krasickiego) – lepiej tego nie chcieć, bo jak zaczną budować drogę to nie będą się przejmować niczym, zwłaszcza łąkowymi płazami. Dla mnie jednak to refleksyjne zakończenie wygląda nieco sztucznie…

Nic dodać, nic ująć...

Pieszo - nie, koń - nie, samochód - tak

Otóż żabki drogie z początku lat 90. mam dla was dobrą wiadomość z przyszłości! Będą tacy, którzy zaczną się wami przejmować (ale też wielu takich, którzy nie zaczną)! A już na pewno przejmować się wami będzie literatura dziecięca, gdzie wychwalanie instrumentalnie traktowanego postępu ustąpi miejsca empatii i zastanowieniu nad światem, przyrodą, uczuciami. Tak! Nikt się już nie będzie radował, że mu łąki zaścielają asfaltem, ale z drugiej strony powstaną płatne autostrady, będzie cholernie drogie paliwo i mnóstwo samochodów. I jak powiedział kiedyś pewien Truman: Dzień dobry. A na wypadek gdybyśmy się już potem nie widzieli – także dobry wieczór i dobranoc.

/BW/

Żabie drogi, Małgorzata Kaliszewska, il. Jerzy Flisak. WKiŁ 1991