Jane Eyre nigdy nie będzie grubą kiełbasą ("Jane, lis i ja", tekst: Fanny Britt, rysunki: Isabelle Arsenault)

Komiks, a raczej powieść graficzna Fanny Britt (scenariusz) i Isabelle Aresenault (rysunki) opowiada o uczennicy Helene z Montrealu, która doświadcza wykluczenia w szkole. Koleżanki z bliżej niesprecyzowanych powodów obrażają ją lub traktują jak powietrze – przyczyn tego odrzucenia autorka nam nie zdradza. Wiemy jedynie, że kiedyś była w ich grupie akceptowana. Teraz dziewczynka została w szkolnym świecie sama i brak bratniej duszy rekompensuje  zanurzeniem w literacki świat powieści "Dziwne losy Jane Eyre" Emily Brontë. Sytuacja zmienia się kiedy dziewczyna wyjeżdża na letni obóz językowy i nawiązuje nić porozumienia z dziewczynką o imieniu Geraldine... Powiedzmy sobie od razu - scenariusz tego komiksu nie jest zbyt odkrywczy, tego typu historii w literaturze młodzieżowej znaleźć można sporo. Ale też mój powyższy telegraficzny opis zupełnie pomija poboczne smaczki, które decydują o tym, że ta opowieść ma swój indywidualny, charakterystyczny styl.

I tak jest to przede wszystkim historia o kobietach - młodych i starszych. O Helene, jej małodusznych koleżankach, matce Helene, Geraldine i wreszcie o Jane Eyre, której myśli i zachowań Helene szuka w sobie, ale też w innych. Płeć męska została zmarginalizowana - bracia Helene (zawsze w strojach ninja), koledzy, wychowawcy na obozie, nieobecny ojciec - wszyscy oni tworzą jedynie tło, są ciałami, nogami, nie posiadają twarzy lub w ogóle ich nie ma. Szczególnie ciekawie przedstawiona została relacja z matką, samotnie wychowującą córkę i jeszcze dwóch synów. Nie ma jej dużo w tym komiksie, ale te kilka scen wystarcza w zupełności. Dostajemy obraz zapracowanej kobiety, nieświadomej problemów córki, a jednak kochającej i próbującej zagwarantować dzieciom wszystko, co najlepsze. Scena wizyty w centrum handlowym w celu zakupu stroju kąpielowego pokazuje jak autorki potrafią z pozoru banalną sytuację przedstawić jako doświadczenie traumatyczne. Jest tutaj i miłość, i wstyd, i kompleksy. Znamienne, że matka zostaje pokazana w całej postaci tylko kiedy występuje w roli opiekunki domowego ogniska - gdy bowiem dowiadujemy się, że zorganizowała domowe przyjęcie i zaprosiła znajomych, co mogłoby obraz zapracowanej matki zaburzyć  - Isabelle Arsenault rysuje tylko jej nogi...

Pomysłem może nieco oczywistym, a jednak konstytutywnym dla całości komiksu, jest tytułowy lis. Po raz pierwszy widzimy go wypchanego na półce w domu pana Rochestera, bohatera powieści Brontë. Potem pojawia się w świecie Helene - podchodzi do dziewczynki, kiedy ta siedzi przed namiotem pogrążona w złych myślach. Bohaterka dostrzega w lisie bratnią duszę, ale trwa to kilka sekund, bo rudzielec zostaje przegoniony przez inną dziewczynę, mieszkającą z Helene w namiocie. Te kilka sekund sugeruje jednak znaczącą zmianę w przebiegu fabuły. A zatem element powieściowego świata (nie wiem czy lis pojawia się w jakimś opisie w powieści "Dziwne losy Jane Eyre"…) przenika do świata Helene i daje nadzieję, że jej historia może zakończyć się podobnie jak historia Jane, która po wielu przykrych doświadczeniach i przeżyciach znajduje przecież szczęście. Nawet tytuł komiksu nawiązuje do tej (nie)spodziewanej przemiany losu i zarazem odzwierciedla przebieg fabuły - mamy w nim kolejno: postać powieściową (Jane), postać występującą jednocześnie w powieści i historii komiksowej (lis) i postać komiksową (ja czyli Helene). Już po tytule, można zatem domyślić się, w jakim kierunku to wszystko zmierza. A zmierza do happyendu, w którym najbardziej wredna i inteligentna oprawczyni Genevieve pozdrawia Helene uniesieniem ręki. Przyznaję, że autorka daje nam trochę za mało wskazówek abyśmy w to uwierzyli.

Trzeba też wspomnieć o rysunkach Isabelle Arsenault, które chyba mają największą zasługę w tworzeniu świata tej historii. Kadry są czarno-białe i wykonano je w formie szkiców ze światłocieniami, raz delikatnych, innym razem intensywnych. Postacie i krajobrazy są niewyraźne, jakby za mgłą. Arsenault stara się by tło było rozmazane, bo takie jest pragnienie Helene, która usiłuje oderwać się od otoczenia, zerwać z nim, zniknąć. Przy tym wszystkim szczególną uwagę zwraca mimika twarzy postaci – te wszystkie uśmieszki i wykrzywienia ust mówią wszystko.

Kolory pojawiają się na stronach streszczających "Dziwne losy Jane Eyre", ponieważ to lepszy świat z marzeń Helene. W miarę jak podejście bohaterki zmienia się, kolor coraz częściej przedostaje się na strony, najpierw za pośrednictwem lisa przeniesionego z innego uniwersum a potem wraz ze zmianą nastawienia Helene, jej świat nabiera kolorów – jakkolwiek brzmiałoby to banalnie. Bardzo podoba mi się jak Arsenault pokazuje w tym komiksie przestrzeń, jak stosuje filmowe wręcz zmiany z planu pełnego do zbliżenia. Narysowane to zostało wspaniale.

Tytułem podsumowania napiszę, że czytałem różne opinie o tym komiksie. To pewne, że scenariusz zawiera sporo uproszczeń i niedopowiedzeń, przez co happend jawi się jako trochę niewiarygodny. Przyznam jednak, że mnie kanadyjskie autorki swoją wizją przekonały i naprawdę życzyłbym sobie, żeby młodzież obcowała z komiksowym medium za pośrednictwem takich pozycji. Nie samym „Kajkiem i Kokoszem” człowiek żyje.

/BW/

Jane, lis i ja

Tekst: Fanny Britt

Rysunki: Isabelle Arsenault

Tłumaczenie: zespół

Kultura Gniewu 2018